تب شیر در گاو چیست | روش های درمان
در صنعت لبنی، تب شیر یا هیپوکلسمی به عنوان یکی از مهمترین و شایع ترین بیماری ها در گاوهای شیری شناخته می‌شود. این اختلال متابولیک ناشی از کمبود کلسیم در سیستم بدنی گاوها ایجاد می‌شود. علائم این بیماری به‌طور عمده در 24 ساعت اول پس از زایمان به وضوح ظاهر می‌شود و در برخی موارد ممکن است تا سه روز پس از زایمان ادامه یابد.
علل این اختلال متنوع بوده و در طول سال‌ها، گزینه‌های متعدد درمانی و روش‌های پیشگیری توسعه یافته‌اند. کلسیم نقش بسیار حیاتی در عملکرد عضلات و سیستم ایمنی گاو دارد. کمبود کلسیم می‌تواند به عنوان یک چالش جدی برای عملکرد سلول‌های عصبی و انقباضات بافت عضلانی مطرح شود. در این مقاله، به بررسی علل اصلی تب شیر، گزینه‌های درمانی مؤثر و روش‌های پیشگیری جهت حفظ سلامت گاوهای شیری می‌پردازیم.
علت‌ها و مکانیسم‌های تب شیر در گاو
تب شیر یا هیپوکلسمی، به عنوان یک اختلال مهم در سیستم متابولیک گاوها شناخته می‌شود. این بیماری ممکن است به صورت بالینی یا تحت بالینی رخ دهد. در موارد بالینی، سطح کلسیم خون در گاوها کمتر از 1.4 میلی مولار قرار دارد. اما در تب شیر تحت بالینی، این سطح در محدوده 1.4mM تا 2.0mM است.
کنترل سطح کلسیم خون قبل از زایمان به عنوان یک اصل مهم توصیه می‌شود. افزایش جذب کلسیم از روده با استفاده از رژیم غذایی مناسب در دوره قبل از زایمان اهمیت زیادی دارد. در دوره زایمان، تغییرات در سطح هیپوکلسمی در تمام گاوها اتفاق می‌افتد. اگرچه میزان کلسیم در خون تقریباً 10 گرم است، اما گاوها ذخیره‌های قابل توجهی در استخوان‌ها (حدود 6000 گرم) و مقداری هم در غذا دارند. در مراحل پایانی بارداری و شیردهی، نیاز به کلسیم افزایش می‌یابد که منجر به کاهش سطح کلسیم خون می‌شود.
گاوها ممکن است با افزایش جذب کلسیم از روده و استفاده از ذخایر استخوانی تلاش کنند تا با تغییرات مرتبط با زایمان سازگار شوند. با این حال، عوامل متعددی بر توانایی گاو در تنظیم سطح کلسیم خون تأثیر گذارند، از جمله سن، رژیم غذایی، مصرف منیزیم، و مشکلات گوارشی. مسائلی مانند اسیدوز یا اسهال، کلسیم موجود برای جذب را کاهش می‌دهند. همچنین، گاوهای مسن نتوانند به اندازه گاوهای جوان، کلسیم را از اسکلت خود به خوبی جذب کنند. در شرایط با سطح استروژن بالا، تحرک کلسیم نیز به طور قابل توجهی مهار می‌شود. این تحلیل نشان دهنده پیچیدگی و تأثیر چندگانه عوامل در ایجاد تب شیر در گاوهاست. اقدامات پیشگیری و درمان باید با توجه به این تنوع و ارتباطات موجود در سیستم متابولیک گاوها طراحی شوند.
عوامل خطر هیپوکلسمی در گاوها
بیشترین خطر ابتلا به هیپوکلسمی در گاوها ارتباط با نوع تغذیه‌شان دارد، به ویژه اگر با علف تغذیه شوند. این بیماری اغلب در گاوهای بزرگتر و که مصرف منیزیم کمتری داشته باشند، افزایش می‌یابد. علاوه بر این، هیپوکلسمی اغلب با مشکلات دیگری همچون هیپومنیزیمی و هیپوفسفاتمی همراه است. پس از زایمان، نیاز به کلسیم در گاوها به نسبت حدود 400 درصد افزایش می‌یابد؛ زیرا در این دوره، نیاز به حمایت از تولید آغوز افزایش می‌یابد و رژیم غذایی باید به اندازه کافی حاوی کلسیم باشد.
تب شیر علاوه بر اینکه خود یک بیماری است، خطر ابتلا به بیماری‌های متابولیک دیگر نظیر متریت و کتوز را نیز به شدت افزایش می‌دهد. متأسفانه، حدود 5 درصد از گاوها پس از ابتلا به هیپوکلسمی، ناتوان در بهبودی هستند. این تحلیل نشان‌دهنده اهمیت کنترل تغذیه، ارتقاء سطح منیزیم در رژیم غذایی و تدابیر مناسب پس از زایمان به منظور کاهش خطر ابتلا به هیپوکلسمی در گاوها است.
علائم تب شیر در گاو
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، علائم اصلی تب شیر با کاهش عملکرد حرکتی مشخص می‌شود. در ابتدا، گاوها ممکن است تا حدودی با سفت و سخت شدن حرکت‌های خود مواجه شوند. برخی از آنها حتی پاهای خود را به طرفین پرتاب می‌کنند تا تعادل خود را حفظ کنند. با گذر زمان، بیشتر گاوهای مبتلا به تب شیر، به طور آرامی نشسته و قادر به بلند شدن نمی‌باشند. کت آنها سرد به لمس می‌آید و دمای بدن آنها پایین‌تر از حد معمول خواهد بود. رکتوم این گونه گاوها معمولاً پر از مدفوع است و به طور کلی مقعد برآمده می‌شود. برخی از گاوها به لرزش ماهیچه‌ای ظریف دچار می‌شوند، به‌ویژه در قسمت‌های گردن و سینه.
در صورت عدم درمان تب شیر، ممکن است به فلج عضلانی منجر شود و به تدریج وضعیت گاو بدتر شود. در نهایت، گاو به پهلوی خود می‌افتد و قادر به نشستن نیست. ایشان همچنین به دلیل بی‌قراری در این وضعیت به نفخ مبتلا می‌شوند. متأسفانه، در صورت عدم ارائه‌ی درمان مناسب به موقع، این گاوها ممکن است جان خود را از دست دهند. بنابراین، شناسایی سریع و درمان مناسب علائم تب شیر امری ضروری و حیاتی است. واضح است که گاوهای تحت بالینی یا بالینی هیپوکلسمی، در آینده احتمال ابتلا به این وضعیت را دوباره تجربه کرده و در معرض خطر قرار خواهند گرفت.
پیشگیری از تب شیر در گاوها
برای جلوگیری از ابتلا به تب شیر در گاوها، مدیریت صحیح و اقدامات پیشگیرانه از اهمیت بسیاری برخوردارند. از جمله اقدامات مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. انتخاب گاوهای سالم: از پرورش گاوهایی که سابقه ابتلا به تب شیر داشته‌اند، خودداری شود. این اقدام به حفظ سلامت گله کمک می‌کند.
2. کنترل وزن گاوها: جلوگیری از چاق شدن اضافی گاوها از طریق ارائه ورزش مناسب و تنظیم رژیم غذایی موجب حفظ وضعیت بدنی بهینه آنها می‌شود.
3. رژیم غذایی مناسب: اطمینان از اینکه رژیم غذایی گاوها حاوی مقادیر مناسبی از منیزیم است، به ویژه در مراحل اواخر بارداری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مصرف منیزیم مکمل قبل و بعد از زایمان می‌تواند تأثیرگذار باشد.
4. کنترل مصرف کلسیم: مصرف کلسیم در دوره خشکی باید به‌طور متعادل باشد تا جذب کلسیم بهینه شود. این موضوع به حفظ سلامت استخوان و تحرک کلسیم در سیستم بدنی کمک می‌کند.
5. محدودیت فسفر: اجتناب از تغذیه با خوراکی‌های حاوی فسفر بالا، مخصوصاً در دوره‌های حساس مانند بارداری و پس از زایمان، می‌تواند خطر ابتلا به تب شیر را کاهش دهد.
6. مراقبت و پایش: گاوهای مشکوک به تب شیر نیاز به مراقبت و پایش دقیق دارند. تشخیص زودهنگام و ارائه درمان مناسب در صورت لزوم، می‌تواند از ایجاد مشکلات جدی در زمینه سلامت گاوها جلوگیری نماید.
این اقدامات جمعیتی، در کنار یکدیگر، به حفظ سلامت و جلوگیری از ابتلا به تب شیر در گاوها کمک مؤثری می‌کنند.
درمان تب شیر در گاوها
برای درمان تب شیر در گاوها، ابتدا باید به دنبال کمک حرفه‌ای از دامپزشک باشید تا وضعیت گاو ارزیابی و تشخیص داده شود. قبل از هر نوع درمان، توصیه می‌شود نمونه خون گاو گرفته شود. این نمونه خون می‌تواند در ارزیابی پاسخ گاو به درمان و انتخاب روش‌های مناسب درمانی به کار آید. یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان تب شیر، استفاده از انفوزیون آهسته و داخل وریدی کلسیم بوروگلوکونات است. معمولاً 8 تا 14 گرم از این ماده به محض ظهور علائم بالینی به گاو تجویز می‌شود.
برای افزایش جذب، محلول باید به دمای مشابه با دمای بدن گاو گرم شود. حدود 85 درصد از گاوها پس از یک درمان با موفقیت پاسخ می‌دهند. در بیشتر موارد، گاوهایی که به دلیل تب شیر دراز کشیده بودند، در عرض چند دقیقه پس از اعمال این درمان بهبود می‌یابند و بلند می‌شوند، در حالی که برخی دیگر تا چند ساعت نیاز دارند تا بهبودی حاصل شود.
اهمیت درمان داخل وریدی در تب شیر گاوها
درمان داخل وریدی با هدف افزایش سریع سطح کلسیم در گاوها جهت پیشگیری از سندرم گاو داونر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. نیاز به تأکید بر این نکته ضروری است که موفقیت این درمان نیز به مراقبت دقیق از گاو بستگی دارد. در این روش درمانی، گاو باید در حالت درازکش استراحت کند و در حد امکان گرم نگه داشته شود. سپس با احتیاط، گاو باید چرخانده شود. این فرآیند چرخش بهتر است هر چند ساعت یکبار انجام شود.
علاوه بر این، حواظر باید اطمینان حاصل کند که گاو به درستی پناه گرفته و گرم نگه داشته شده و تغذیه مناسبی دارد. ماساژ دادن به پاهای گاو نیز لازم است. در صورتی که در عرض شش ساعت پاسخ مثبتی حاصل نشود، نیاز به ارزیابی دوباره وجود دارد زیرا ممکن است نیاز به تجویز یک انفوزیون داخل وریدی دیگر حاصل شود.
عود تب شیر معمولاً در یک چهارم موارد رخ می‌دهد، بنابراین کلسیم تزریقی پس از دوازده ساعت از بدن گاو دفع می‌شود. موارد بازگشت در فواصل زمانی بین 18 تا 24 ساعت نیز اغلب با همین روش درمان می‌شوند. همچنین، غربالگری سطح کلسیم خون گاوهای تازه زایمان کرده عاقلانه است. این اقدام به ارزیابی وضعیت سلامتی گاوها و جلوگیری از احتمال ابتلا به تب شیر کمک می‌کند.
سخن پایانی
هیپوکلسمی بالینی و تحت بالینی می‌تواند منجر به مشکلات جدی در گاوها شود، از جمله زایمان دشوار یا جفت باقی‌مانده، کتوز، ورم پستان، عفونت‌های رحمی و سندرم کبد چرب. این وضعیت‌ها می‌توانند باعث کاهش تولید شیر و ایجاد صدمات ثانویه در استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و اعصاب گاوها شوند. در تشخیص و درمان هیپوکلسمی، همواره به مراقبت و مشاوره یک جراح دامپزشک نیاز است. در مواجهه با هر گونه بیماری یا شرایط پزشکی در گاوها، پیگیری دقیق و درخواست کمک حرفه‌ای از اهمیت بسیاری برخوردار است.
