لاکتوز چیست و چه ویژگی هایی دارد؟
لاکتوز یکی از شناخته شده ترین قندهای طبیعی موجود در شیر و فرآوردههای لبنی است. این قند که به آن قند شیر هم گفته میشود، منبع مهمی از انرژی برای بدن، بهویژه برای نوزادان و کودکان محسوب میشود. نام «لاکتوز» از واژهی لاتین Lacte بهمعنای «شیر» و پسوند -ose که برای نامگذاری قندها استفاده میشود، گرفته شده است.
لاکتوز از دو مولکول قند ساده یا مونوساکارید به نامهای گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است. به همین دلیل، آن را در دستهی دیساکاریدها قرار میدهند. این ترکیب ساده در عین حال که انرژیزا است، نقش مهمی در جذب مواد مغذی و رشد سلولها در بدن ایفا میکند.
منبع اصلی لاکتوز
منبع طبیعی لاکتوز، شیر پستانداران است. در شیر گاو، حدود 4 تا 5 درصد از ترکیب کلی را لاکتوز تشکیل میدهد، در حالی که در شیر انسان این مقدار کمی بیشتر است. به همین دلیل، نوزادان از طریق شیر مادر، لاکتوز لازم برای رشد مغز و تأمین انرژی خود را دریافت میکنند.
فرآوردههای لبنی مانند ماست، پنیر، دوغ و بستنی نیز حاوی لاکتوز هستند، اما میزان آن در هر محصول بسته به روش تولید متفاوت است. برای مثال، پنیرهای کهنه مثل پارمزان و چدار معمولاً لاکتوز بسیار کمی دارند، چون در طول فرآیند تخمیر، این قند توسط باکتریها تجزیه میشود.
بیشتر بخوانید: عدم تحمل لاکتوز چیست و چگونه میتوان آن را مدیریت کرد؟
ویژگی های لاکتوز
-
منبع طبیعی انرژی:
لاکتوز یکی از سوختهای طبیعی بدن است که بهویژه برای مغز و عضلات انرژی فراهم میکند. -
بهبود جذب کلسیم و فسفر:
این قند باعث افزایش جذب مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و فسفر در بدن میشود که برای رشد استخوانها و دندانها ضروری هستند. -
نقش در سلامت روده:
لاکتوز در رودهی بزرگ به وسیلهی باکتریهای مفید تجزیه شده و موجب رشد فلور طبیعی روده میشود. این امر به بهبود عملکرد گوارش و تقویت سیستم ایمنی کمک میکند. -
طعم ملایم و غیرشیرین:
برخلاف ساکارز (شکر معمولی)، لاکتوز طعم شیرینی کمتری دارد. همین ویژگی باعث میشود در صنایع غذایی از آن برای کنترل شیرینی محصولات استفاده شود.
نحوه هضم لاکتوز در بدن
برای اینکه بدن بتواند لاکتوز را استفاده کند، باید ابتدا آن را به قندهای سادهتر تجزیه کند. این کار به کمک آنزیمی به نام لاکتاز (Lactase) انجام میشود که در دیوارهی روده کوچک تولید میشود.
وقتی لاکتاز فعال باشد، لاکتوز به دو قند گلوکز و گالاکتوز شکسته میشود و سپس وارد جریان خون میگردد تا در سلولها بهعنوان منبع انرژی مصرف شود.
اما در برخی افراد، بهویژه بزرگسالان، تولید این آنزیم کاهش مییابد. در نتیجه بدن آنها نمیتواند لاکتوز را هضم کند و دچار حالتی به نام عدم تحمل لاکتوز (Lactose Intolerance) میشوند. این وضعیت باعث بروز علائمی مانند نفخ، دلدرد، گاز، و اسهال بعد از مصرف لبنیات میشود.
تفاوت لاکتوز طبیعی و لاکتوز افزوده
لاکتوز طبیعی همان قندی است که بهطور طبیعی در شیر و لبنیات وجود دارد.
اما در صنایع غذایی، از نوعی لاکتوز افزوده یا استخراجشده هم استفاده میشود که در تولید شیرینیها، سسها، سوپهای آماده و شکلاتها کاربرد دارد. این نوع لاکتوز معمولاً برای بهبود بافت، طعم یا ماندگاری مواد غذایی به کار میرود.
اهمیت لاکتوز در تغذیه
وجود لاکتوز در رژیم غذایی، بهویژه در دوران رشد، اهمیت زیادی دارد. این قند نه تنها منبعی عالی از انرژی است، بلکه به بدن کمک میکند تا مواد مغذی دیگر را نیز بهتر جذب کند. از طرف دیگر، نقش آن در رشد باکتریهای مفید روده، سلامت سیستم گوارش را تضمین میکند.
با این حال، اگر به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، بهتر است از محصولات لبنی بدون لاکتوز استفاده کنید تا هم از مزایای لبنیات بهره ببرید و هم دچار مشکلات گوارشی نشوید. امروزه بسیاری از برندها محصولات بدون لاکتوز مانند شیر، ماست و پنیر مخصوص تولید کردهاند که برای این گروه از افراد مناسب است.
سخن پایانی
لاکتوز یکی از مهمترین قندهای طبیعی در تغذیه انسان است که نقش حیاتی در رشد، انرژیرسانی و سلامت دستگاه گوارش دارد. این قند با وجود ساختار سادهاش، در عملکردهای متعددی از بدن، از جمله جذب مواد معدنی و حفظ سلامت روده، مشارکت میکند. اگرچه برخی افراد در هضم آن مشکل دارند، اما با انتخاب محصولات مناسب و آگاهی از منابع لاکتوز، میتوان همچنان از فواید ارزشمند لبنیات بهرهمند شد.
